Mộng du là bệnh gì? Nguyên nhân, biểu hiện và điều trị

Là dạng rối loạn giấc ngủ tương đối phổ biến, mộng du khiến bệnh nhân bất ngờ bật dậy, đi lại hay lầm bầm trong lúc say ngủ. Theo thống kê, khoảng 40% trẻ em từng mắc phải chứng bệnh này vào một thời điểm nào đó trong thời thơ ấu.

Mộng du là bệnh gì?

Mộng du (Sleepwalking), còn được gọi là chứng miên hành, ngủ đi rong, là tình trạng rối loạn hành vi khi người bệnh rơi vào trạng thái ngủ sâu (thời điểm kết nối giai đoạn ngủ say và giai đoạn chuẩn bị tỉnh giấc). Lúc này, họ có thể đột ngột ngồi dậy, đi lại xung quanh, nói những điều vô nghĩa hoặc hành động khác thường dù vẫn đang ngủ.

Bên cạnh đó, khi bị mộng du, bệnh nhân không thể phản ứng với những sự kiện đang diễn ra, đồng thời không có bất cứ ấn tượng nào về chúng.

Hiện tượng mộng du có thể xuất hiện ở bất cứ độ tuổi, phổ biến nhất ở trẻ em và những người đang bị thiếu ngủ.

Theo một nghiên cứu trên tạp chí Annals of Neurology (Hoa Kỳ), đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến chúng ta làm tổn thương bản thân. Thậm chí, một số ít người bệnh mộng du đã trèo lên cửa sổ, tự ra khỏi nhà, lái xe hoặc nhảy lầu.

Đặc điểm của cơn mộng du

Hiện tượng mộng du thường diễn ra vào 1 – 2 giờ sau khi bệnh nhân bước vào giai đoạn 3 – 4 của giấc ngủ sâu (giấc ngủ NREM – không có chuyển động mắt nhanh) và kéo dài từ vài giây đến 30 phút. Khi tỉnh giấc, họ hoàn toàn không nhớ về những sự việc đã xảy ra.

Khi bị mộng du, người bệnh đang ngủ sẽ bất ngờ ngồi dậy, mở mắt, đi lại quanh phòng hoặc tiến về nơi có ánh sáng. Trẻ em sang phòng ngủ của cha mẹ, đu lên cửa sổ hoặc mở cửa phòng để ra ngoài.

Không chỉ dừng lại ở đó, các bệnh nhân còn trông rất vụng về, lóng ngóng và thực hiện nhiều hành động phức tạp như: tiểu vào thùng rác, tiến vào nhà tắm, cởi bỏ hoặc mặc thêm quần áo, di chuyển đồ đạc, nấu ăn, ăn uống vô độ… Một số người bệnh còn lái xe đi một quãng đường dài trong lúc đang ngủ.

Đặc biệt, những người lớn mộng du có thể gặp phải ảo giác hoặc ăn uống trong lúc di chuyển. Chúng ta rất khó đánh thức họ. Hơn nữa, họ sẽ trở nên kích động và có xu hướng tấn công, bạo lực đối với những người cản trở, đánh thức mình.

Các chuyên gia cho biết, có hai trạng thái mộng du đặc biệt là:

• Mộng du liên quan đến hành vi ăn uống: Bệnh nhân ăn uống vô độ trong vô thức, tiêu thụ những món ăn kỳ dị và thường chỉ phát hiện ra bằng chứng của sự việc này vào sáng hôm sau.
• Mộng du liên quan đến hành vi tình dục: Người bệnh hoạt động tình dục ở nhiều mức độ khác nhau (vuốt ve, thủ dâm, giao hợp trong khi đang ngủ) và không hề nhận biết điều này. Dạng mộng du thường gặp ở nam giới và có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cũng như gây rạn nứt nhiều mối quan hệ xã hội.

Tần suất mộng du của mỗi bệnh nhân rất khác nhau. Nhìn chung, hiện tượng này thường xuất hiện ở trẻ em và sẽ giảm dần theo thời gian.

Nếu bệnh lý khởi phát ở độ tuổi trưởng thành và bạn không có tiền sử bị mộng du lúc nhỏ, bạn cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt để tìm hiểu nguyên nhân chính xác bởi khi đó, triệu chứng này có thể liên quan trực tiếp đến ảnh hưởng của thuốc, bệnh động kinh hay chứng ngưng thở khi ngủ.

Về bản chất, tình trạng mộng du vốn không nguy hiểm. Tuy nhiên, vì đang ngủ say nên nhiều bệnh nhân có thể vô tình làm hại chính mình.

Sự thật thú vị về mộng du

• Mộng du xuất hiện ở khoảng 15% trẻ em 8 – 12 tuổi và thường tự biến mất vào giai đoạn trưởng thành.
• Tỷ lệ người lớn mộng du chỉ chiếm 2,5% dân số nói chung.
• Trẻ em mộng du hay nói mớ khi ngủ và sợ hãi ban đêm.
• Đa số trẻ em bị bệnh mộng du không cần can thiệp điều trị.
• Có 20% bệnh nhân vẫn bị mộng du khi đã trưởng thành.
• Cứ 3 người thì có 1 người mắc phải chứng bệnh này vào một thời điểm nào đó trong đời.
• Nguy cơ bị bệnh mộng du của một người có cha hoặc mẹ (hoặc cả hai) từng bị mộng du thường cao hơn 10 lần so với người bình thường.
• Tâm lý căng thẳng, áp lực đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình hình thành của chứng mộng du.
• Thuốc Tây và rượu bia cũng liên quan mật thiết đến bệnh lý này.
• Khi đang trong trạng thái mộng du, người bệnh nên được đảm bảo an toàn và hướng dẫn quay lại giường ngủ mà không bị đánh thức.

Dấu hiệu nhận biết của bệnh mộng du

Mộng du thường xảy ra vào đêm khuya, sau khi đi ngủ khoảng 1 – 2 tiếng đồng hồ và ít xuất hiện vào buổi trưa. Tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, hiện tượng này có thể kéo dài trong vài phút hoặc lâu hơn. Những triệu chứng điển hình của mộng du bao gồm:

• Ngồi dậy, bước ra khỏi giường và đi lại xung quanh trong khi đang ngủ
• Ngồi trên giường, mở mắt, đôi mắt vô hồn đờ đẫn
• Thực hiện một số hành động theo thói quen như: ăn nhẹ, nói chuyện, thay đồ…
• Khó bị đánh thức
• Không giao tiếp với người khác hay phản ứng với tình huống
• Bối rối, lúng túng và mất phương hướng trong một khoảng thời gian ngắn sau khi bị đánh thức
• Ngủ lại nhanh chóng
• Hoàn toàn không nhớ về cơn mộng du tối hôm trước
• Ám ảnh, sợ hãi ban đêm
• Đi khỏi nhà, lái xe, đi tiểu trong thùng rác/tủ quần áo, quan hệ tình dục vô thức, bị thương vì nhảy qua cửa sổ hoặc té xuống cầu thang (trong những trường hợp hiếm gặp)
• Trở nên bạo lực trong lúc mộng du hoặc sau khi thức dậy

Trong hầu hết trường hợp, bệnh mộng du không quá nghiêm trọng và không tác động tiêu cực đến sức khỏe tổng thể. Thế nhưng, nếu gặp phải những vấn đề sau, bạn nên chủ động thông báo với bác sĩ chuyên khoa:

• Thường xuyên bị mộng du, từ 1 – 2 lần/tuần trở lên
• Hành động phức tạp, tự làm đau bản thân hoặc tấn công người khác
• Ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ của những người thân trong gia đình
• Cảm thấy xấu hổ vì những hành vi trong vô thức của bản thân
• Bị mộng du khi đã trưởng thành
• Hiện tượng này xảy ra khi còn nhỏ và kéo dài đến tuổi vị thành niên

Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng mộng du

Nhiều chuyên gia cho rằng, tình trạng mất ngủ, mệt mỏi, lo âu, trầm cảm, sốt cao, thiếu magie, không ngủ đủ giấc, ốm đau liên miên, trào ngược dạ dày – thực quản cùng thói quen sử dụng một số loại thuốc an thần, thuốc kháng histamin chính là nguyên nhân gây ra căn bệnh này.

Bên cạnh đó, các bác sĩ chuyên khoa thần kinh cũng đề cập đến nhiều vấn đề khác, chẳng hạn việc ngủ ở chỗ lạ, ồn ào, quá nhiều ánh sáng hoặc bàng quang chứa đầy nước tiểu.

Hiện tượng mộng du ở người lớn có thể liên quan chặt chẽ đến việc sử dụng thuốc lá – rượu bia, phản ứng của cơ thể với thuốc Tây, rối loạn tâm thần, rối loạn hơi thở khi ngủ (trong đó có chứng ngưng thở khi ngủ), hội chứng chân không yên, chứng ngủ gà, đau nửa đầu, trào ngược dạ dày – thực quản, chấn thương, cường giáp, đột quỵ…

Trong khi đối với người già, căn bệnh này có thể là dấu hiệu cảnh báo về những rủi ro về bệnh mạch máu não, thiếu máu não thoáng qua…

Hai yếu tố quan trọng thúc đẩy quá trình hình thành dạng rối loạn giấc ngủ này là gen di truyền và tuổi tác.

Biện pháp chẩn đoán bệnh mộng du

Trẻ em bị mộng du là điều hết sức bình thường và không cần phải điều trị y tế. Phụ huynh chỉ cần theo dõi bé một cách cẩn thận. Tuy nhiên, những bệnh nhân trưởng thành rất dễ bị chấn thương khi bị mộng du.

Do đó, để khắc phục triệt để vấn đề, bạn nên tìm đến chuyên gia về giấc ngủ. Lúc này, bác sĩ sẽ thăm khám và xác định một nguyên nhân gây mộng du cụ thể trong các tác nhân sau:

• Điều kiện y tế
• Sử dụng thuốc Tây
• Rối loạn giấc ngủ
• Rối loạn tâm thần
• Lạm dụng chất kích thích

Thêm vào đó, bác sĩ chuyên khoa sẽ đo đa ký giấc ngủ (nghiên cứu giấc ngủ) bằng cách quan sát chuyển động tay chân, theo dõi hành vi, đồng thời ghi nhận nhịp thở, nhịp tim, xung não khi bệnh nhân đang chìm vào giấc ngủ.

Phương pháp điều trị bệnh mộng du

Hiện tượng mộng du sẽ tự động biến mất khi trẻ em bước vào độ tuổi vị thành niên. Vì vậy, các bé không cần được điều trị đặc hiệu. Khi thấy bé bất ngờ ngồi dậy và đi lại xung quanh giữa đêm, cha mẹ hãy dẫn con đến nhà vệ sinh (vì có thể bé đang muốn đi vệ sinh), sau đó nhẹ nhàng đưa trẻ quay trở lại giường.

Trạng thái mộng du thường chấm dứt ngay sau khi bé về đến giường của mình. Để hạn chế tối đa tai nạn không đáng có, phụ huynh cần khóa cửa cẩn thận và cho con ngủ trong giường lớn (sự kiệt sức, mệt mỏi có thể tăng cường nguy cơ mắc bệnh mộng du).

Nếu cần dậy sớm vào buổi sáng thì bạn nên tập cho bé thói quen ngủ sớm vào buổi tối, theo đúng khung giờ định sẵn. Việc đánh thức đúng giờ sẽ ngăn ngừa rủi ro mộng du.

Bên cạnh đó, cha mẹ nên ghi chép thời điểm con đi ngủ và bắt đầu mộng du, sau đó đánh thức trẻ khoảng 15 phút trước lúc mộng du và giữ cho con thức trong vòng 5 phút, lặp lại điều này trong 7 đêm liền. Nếu mộng du tái diễn, hãy luyện tập trong 7 đêm tiếp theo.

Trên thực tế, công tác điều trị sẽ trở nên cần thiết khi bệnh lý gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực, khiến bệnh nhân xấu hổ, chấn thương hoặc làm những người xung quanh cảm thấy khó chịu.

Điều chỉnh lối sống

Điều quan trọng nhất trong quá trình điều trị là nâng cao chất lượng giấc ngủ. Bên cạnh đó, người bệnh cần duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng và thường xuyên luyện tập thể dục.

Cải thiện giấc ngủ

Trạng thái thiếu ngủ và mệt mỏi là hai nguyên nhân hàng đầu dẫn đến hiện tượng mộng du. Do đó, độc giả nên cố gắng ngủ đủ giấc để đẩy lùi bệnh lý này.

Lịch ngủ khoa học và hợp lý chính là chìa khóa vạn năng giúp đảm bảo chất lượng giấc ngủ. Vào buổi tối trước giờ đi ngủ, bạn hãy tránh xa mọi thiết bị điện tử, tắt hết hệ thống đèn phòng, che rèm, bật đèn ngủ, tắm bằng nước ấm, thưởng thức sữa ấm, đọc vài trang sách hay để ngủ ngon hơn.

Xoa dịu căng thẳng

Trạng thái lo lắng và căng thẳng chính là nguồn gốc của căn bệnh mộng du. Những hoạt động nhẹ nhàng, bổ ích như: thiền định, tập yoga, trò chuyện với người thân, sống với sở thích (vẽ tranh, nấu nướng, làm gốm, may vá, thêu thùa, làm đồ thủ công…) sẽ giúp tinh thần bạn thêm phấn chấn, vui vẻ và lạc quan.

Tập thể dục điều độ

Các động tác thể dục vừa sức có thể giúp bạn rèn luyện cơ bắp, thư giãn đầu óc và dễ dàng chìm vào giấc ngủ. Tuy nhiên, đừng tập thể dục quá gần khung giờ đi ngủ (nhất là những bài tập nặng) bởi điều này có thể khiến bạn cảm thấy mệt mỏi, đuối sức và khó ngủ hơn.

Xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh

• Tăng cường dung nạp nhóm thực phẩm giàu magie, canxi: Tình trạng thiếu hụt hai loại khoáng chất này sẽ kéo giảm chất lượng giấc ngủ. Bạn có thể bổ sung canxi và magie từ sữa, phô mai, sữa chua, trà xanh, các loại hạt, các loại đậu, ngũ cốc nguyên cám, thực phẩm chức năng…
• Ưu tiên tiêu thụ nhóm thực phẩm chứa nhiều omega-3: Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Journal of Sleep Research cho biết, nguồn omega-3 dồi dào từ một số loài cá (cá thu, cá trích, cá ngừ, cá hồi…) có khả năng tạo nên những giấc ngủ ngon.
• Thưởng thức trà thảo mộc (trà hoa cúc, trà lạc tiên, trà hoa hồng, trà hoa vàng, trà đông trùng hạ thảo): Thức uống quen thuộc này giúp thư giãn cơ thể và cải thiện giấc ngủ.

Để đảm bảo an toàn, bệnh nhân cần được ngủ trong phòng trống, ở tầng trệt với cửa chính và cửa sổ cài then kỹ lưỡng. Ngoài ra, gia đình cũng có thể lắp đặt một chiếc chuông ở cửa ra vào để chúng rung lên báo thức mỗi lần người bệnh mở cửa. Lúc đó, bạn hãy cố gắng đưa bệnh nhân quay lại giường ngủ và tránh đánh thức họ.

Điều trị nội khoa

Trong hầu hết trường hợp, bệnh mộng du có thể được chữa khỏi dễ dàng bằng cách điều chỉnh lối sống. Tuy nhiên, nếu hiện tượng này tiếp tục kéo dài và dẫn đến cảm giác mệt mỏi, uể oải triền miên cho bệnh nhân, bác sĩ chuyên khoa sẽ kê đơn một số loại thuốc sau:

• Prosom là loại thuốc an thần có công dụng hỗ trợ ngủ sâu và ngon giấc hơn.
• Klonopin có tác dụng làm dịu hệ thần kinh, điều trị chứng động kinh và hoảng loạn cũng như giảm thiểu tần suất mộng du.
• Trazodone là loại thuốc chống trầm cảm giúp tăng cường nồng độ serotonin bên trong não bộ, từ đó cải thiện các triệu chứng lo âu, trầm cảm và rối loạn giấc ngủ.

Căn cứ vào mức độ nghiêm trọng của bệnh lý, bác sĩ sẽ vạch ra phác đồ điều trị an toàn, phù hợp và hướng dẫn chữa bệnh chi tiết, cụ thể.

Hiện tượng mộng du không nghiêm trọng và không ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tổng thể. Tuy nhiên, các hành động vô thức của bệnh nhân khi bị mộng du có thể gây nguy hiểm cho bản thân và những người xung quanh. Vì vậy, để đảm bảo an toàn, người thân cần dọn sạch nhà cửa, khóa cửa cẩn thận, cất hết đồ vật sắc nhọn, giấu kỹ chìa khóa xe và luôn để ý theo dõi họ vào ban đêm.