Người Sạch Sẽ Quá Mức Có Phải Là Bệnh?
Sạch sẽ quá mức đôi khi không còn là đặc điểm tính cách mà là biểu hiện của bệnh lý. Thực tế, sự ám ảnh quá mức về việc phải giữ cơ thể, không gian sống và bàn làm việc sạch sẽ có thể là dấu hiệu của hội chứng sạch sẽ quá mức (một dạng nhỏ của rối loạn ám ảnh cưỡng chế – OCD).
Người sạch sẽ quá mức có phải là bệnh?
Sạch sẽ quá mức là thuật ngữ đề cập đến việc giữ vệ sinh thái quá những thứ xung quanh như vật dụng, nhà cửa, quần áo,… Những người có tính cách sạch sẽ quá mức thường cảm thấy khó chịu khi bàn làm việc và nhà cửa bị bám bẩn, bụi bặm và đôi khi lo sợ về việc bản thân bị nhiễm vi trùng, nấm men,…
Trên thực tế, rất nhiều người có thói quen sạch sẽ nhưng không phải ai cũng mắc phải các rối loạn tâm lý và tâm thần. Về cơ bản, sạch sẽ là thói quen tốt giúp cho môi trường sống luôn ngăn nắp, gọn gàng, hình ảnh bản thân tươm tất và chỉn chu. Ngoài ra, thực hiện tốt các biện pháp vệ sinh cá nhân và môi trường sống cũng góp phần giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm.
Tuy nhiên nếu sạch sẽ quá mức đi kèm với cảm giác khó chịu, bứt rứt khi vật dụng bị bám bụi bẩn, bản thân bị ám ảnh về việc nhiễm vi trùng dẫn đến rửa tay và sát khuẩn quá nhiều lần,… rất có thể bản thân đã mắc hội chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD).
OCD là một dạng rối loạn lo âu thường gặp, đặc trưng bởi sự lo lắng thái quá gây ra bởi những ý nghĩ xuất hiện một cách cưỡng chế (mọi thứ phải ngăn nắp, sạch sẽ, ám ảnh về sự đối xứng, trật tự, phải kiểm tra liên tục những việc đã thực hiện,…). Những ý nghĩ này gây ra cảm giác lo âu, sợ hãi và căng thẳng tột độ, từ đó thôi thúc bệnh nhân thực hiện các hành vi để giải tỏa. Khi thực hiện những hành vi này, cảm giác căng thẳng và lo âu sẽ giảm đi đáng kể.
Biểu hiện của rối loạn ám ảnh cưỡng chế tương đối đa dạng, trong đó sự ám ảnh quá mức về việc giữ mọi thứ sạch sẽ và ngăn nắp là dạng khá phổ biến. Những người mắc bệnh lý này thường vệ sinh nhà cửa rất thường xuyên, hay sát trùng, rửa tay để ngăn ngừa nhiễm bệnh. Thậm chí, da tay có thể bị khô và bong tróc do tiếp xúc thường xuyên với cồn và xà phòng.
Sạch sẽ quá mức là vấn đề cần phải xem xét kỹ trước khi đưa ra chẩn đoán. Thực tế, nhiều người theo chủ nghĩa hoàn hảo cũng coi trọng việc giữ vệ sinh cá nhân, không gian làm việc và không gian sống. Tuy nhiên, các hành vi này hoàn toàn do ý muốn của bản thân, không bị thôi thúc bởi các ý nghĩ xuất hiện một cách cưỡng chế và cũng không cảm thấy bứt rứt hay ám ảnh quá mức về việc vật dụng bị bẩn, cơ thể nhiễm nấm men, virus và vi khuẩn.
Biểu hiện của hội chứng sạch sẽ quá mức
Hội chứng sạch sẽ quá mức là một nhóm biểu hiện của rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). Một số bệnh nhân có thể có đồng thời nhiều nhóm triệu chứng như sạch sẽ quá mức, ám ảnh về việc phải kiểm tra những việc đã thực hiện, xuất hiện các ý nghĩ ám ảnh đơn độc nhưng không đi kèm với hành vi giải tỏa (thường là các ý nghĩ đen tối về quan hệ tình dục,…).
Biểu hiện của hội chứng sạch sẽ quá mức:
- Vệ sinh nhà cửa quá mức, thường xuyên lau chùi mặt bàn, sàn nhà và các vật dụng vì lo sợ không gian sống sẽ bị bám bụi.
- Giặt rất sạch quần áo và thường có cách ăn mặc đơn giản nhưng tươm tất, sạch sẽ.
- Bị ám ảnh quá mức về việc bản thân bị nhiễm vi khuẩn, virus và nấm men từ các vật dụng công cộng. Do đó, người mắc hội chứng này thường rửa tay nhiều lần khiến da bị bong tróc nặng, đặc biệt là khi tiếp xúc với vật dụng công cộng và đồ dùng của người khác.
- Cảm thấy khó chịu, thậm chí nổi nóng khi người khác làm bẩn vật dụng cá nhân, bàn ghế và nhà cửa.
- Vì tính cách khá “dị thường” nên những người mắc hội chứng sạch sẽ quá mức khó có các mối quan hệ thân thiết với bạn bè, đồng nghiệp và ngại yêu đương. Thậm chí một số người còn bị ám ảnh sẽ bị lây bệnh khi có những hành vi thân mật với người khác.
Nhìn chung, bệnh sạch sẽ quá mức có biểu hiện rất dễ nhận biết là hành vi rửa tay liên tục và vệ sinh nhà cửa quá mức cần thiết. Đồng thời người bệnh có cảm giác bức bối, khó chịu khi không gian sống bị bám bụi và thường xuyên lau chùi những vật dụng công cộng trước khi chạm vào. Trong khi đó, người có tính cách sạch sẽ đơn thuần sẽ biết cách tiết chế những hành vi này và chỉ rửa tay, dọn dẹp nhà cửa với tần suất vừa phải.
Nguyên nhân gây ra bệnh sạch sẽ quá mức
Đến nay nguyên nhân chính xác gây ra rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) nói chung và bệnh sạch sẽ quá mức vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên theo một số nghiên cứu, bệnh lý này thường có liên quan đến những yếu tố sau:
- Yếu tố di truyền: Di truyền là yếu tố luôn góp mặt vào cơ chế bệnh sinh của các rối loạn tâm thần, bao gồm cả rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Các chuyên gia nhận thấy, những người có người thân mắc hội chứng sạch sẽ quá mức đều có nguy cơ cao mắc hội chứng này. Nguyên nhân có thể do di truyền đặc điểm tính cách và cách thức hoạt động của các cơ quan bên trong não bộ.
- Do tế bào thần kinh interneurons: Nghiên cứu được thực hiện bởi các nhà nghiên cứu của Đại học Yale – Mỹ cho thấy rằng, interneurons – tế bào thần kinh liên kết giữa tế bào thần kinh cảm giác – vận động và hệ thần kinh trung ương (CNS) có liên quan đến hiện tượng OCD ở cả trẻ em và người lớn. Dù nghiên cứu chỉ mới dừng ở mức sơ bộ nhưng cũng cho thấy vai trò của não bộ trong cơ chế bệnh sinh của OCD hay cụ thể hơn là hội chứng sạch sẽ quá mức.
- Mất cân bằng các yếu tố nội sinh: Các yếu tố nội sinh chi phối cách thức mà não bộ và các cơ quan trong cơ thể hoạt động. Ở người bị bệnh sạch sẽ quá mức, các chuyên gia nhận thấy hàm lượng và cách thức serotonin hoạt động có sự bất thường. Ngoài ra mất cân bằng các yếu tố nội sinh như serotonin, dopamin,… cũng gặp ở những bệnh nhân tâm thần phân liệt, trầm cảm và rối loạn lo âu.
- Yếu tố môi trường: Bệnh sạch sẽ quá mức cũng có liên quan đến yếu tố môi trường (chấn thương, bị lạm dụng tình dục, thể chất từ thời thơ ấu, sang chấn tâm lý liên quan đến việc nhiễm vi khuẩn,…). Những người có các yếu tố này sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn bình thường.
Sạch sẽ quá mức có ảnh hưởng gì không?
Về cơ bản, sạch sẽ là thói quen tốt giúp giữ sự ngăn nắp cho không gian sống, nơi làm việc và có thể hạn chế được nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, nếu sự sạch sẽ trở nên quá mức và được chẩn đoán là bệnh lý, bản thân người bệnh sẽ phải đối mặt với nhiều phiền toái trong cuộc sống và các vấn đề liên quan đến sức khỏe thể chất, tinh thần.
Đầu tiên, những hành vi như rửa tay quá nhiều lần, sắp xếp đồ đạc và nhà cửa quá thường xuyên,… sẽ khiến người bệnh mất nhiều thời gian trong ngày. Hơn nữa, sự ám ảnh và sợ hãi quá mức về việc vật dụng bị bẩn, tay chân nhiễm vi khuẩn, virus, nấm men cũng khiến cho suy nghĩ bị chi phối, từ đó làm giảm khả năng tập trung khi học tập và làm việc.
Thậm chí, không ít người phải đối mặt với sự đau khổ và bứt rứt khi nhận thấy bản thân có những hành vi thừa thãi, không cần thiết nhưng không có cách nào có thể kiểm soát. Tình trạng này kéo dài làm gia tăng nguy cơ stress (căng thẳng thần kinh), rối loạn lo âu và trầm cảm.
Ngoài những ảnh hưởng trên, sạch sẽ quá mức cũng khiến cho người bệnh khó có được những mối quan hệ thân thiết, khó khăn khi tìm kiếm bạn đời, khó hòa nhập và có xu hướng tự cô lập. Nếu không được thăm khám và điều trị sớm, người bệnh có thể rơi vào trạng thái đau khổ sâu sắc và lựa chọn hành vi tự sát để giải thoát bản thân.
Cách điều trị bệnh sạch sẽ quá mức
Bệnh sạch sẽ quá mức thực chất là một nhóm triệu chứng của hội chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). Thực tế, đây là một dạng bệnh mãn tính nên gần như không thể điều trị hoàn toàn. Tuy nhiên, các triệu chứng do hội chứng này gây ra có thể giảm đi đáng kể nếu được điều trị tích cực và đúng cách.
Các biện pháp điều trị bệnh sạch sẽ quá mức:
1. Sử dụng thuốc
Sử dụng thuốc có thể cải thiện một số triệu chứng của rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) bao gồm cả sự ám ảnh quá mức về việc phải giữ sạch sẽ. Ngoài ra, thuốc cũng giúp giảm cảm giác đau khổ, lo âu và trầm cảm ở một số trường hợp.
Các loại thuốc được sử dụng khi điều trị hội chứng sạch sẽ quá mức:
- Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs): SSRIs là loại thuốc được sử dụng trong điều trị nhiều rối loạn lo âu thường gặp như rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn lo âu sợ xã hội,… Loại thuốc này giúp ổn định nồng độ serotonin trong não bộ, từ đó có thể giảm bớt cảm giác lo âu, căng thẳng và phiền muộn quá mức. Các loại thuốc SSRIs được sử dụng phổ biến bao gồm Sertraline, Citalopram, Fluoxetine,…
- Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA): Khi SSRIs không mang lại hiệu quả, bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng. Loại thuốc này tác dụng đến nhiều chất nội sinh trong não bộ như serotonin, dopamin, norepinephrine,… nên mang lại hiệu quả cao hơn so với các loại thuốc chống trầm cảm khác. Các loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng được sử dụng phổ biến bao gồm Amitriptyline, Clomipramin,…
- Thuốc điều chỉnh khí sắc: Thuốc điều chỉnh khí sắc (thuốc chống loạn thần) được sử dụng khi hội chứng sạch sẽ quá mức khiến người bệnh kích động, tức giận và không thể kiểm soát cảm xúc. Các loại thuốc được sử dụng phổ biến bao gồm Olanzapine, Risperidone, Clonazepam và Lithium.
Trong các loại thuốc, SSRIs là lựa chọn ưu tiên vì tương đối an toàn và ít tác dụng phụ. Do đó, loại thuốc này thường được chỉ định sử dụng lâu dài. Trong khi đó, những loại thuốc khác chỉ được dùng ngắn hạn để đảm bảo an toàn.
2. Trị liệu tâm lý
Ngoài sử dụng thuốc, người mắc hội chứng sạch sẽ quá mức phải can thiệp đồng thời với trị liệu tâm lý. Thực tế, không ít bệnh nhân nhận thấy bản thân có những hành vi thừa thãi nhưng không thể nào kiểm soát. Thậm chí khi cố gắng chống đối với ý nghĩ ám ảnh, người bệnh phải đối diện với cảm giác đau khổ, lo lắng và bứt rứt tột độ.
Chính vì vậy, trị liệu tâm lý được xem là phương pháp hiệu quả đối với người bị rối loạn ám ảnh cưỡng chế nói chung và ám ảnh sạch sẽ quá mức nói riêng. Với bệnh lý này, hai phương pháp được áp dụng là liệu pháp hành vi và liệu pháp nhận thức.
Mục tiêu của trị liệu tâm lý đối với người bị ám ảnh cưỡng chế là giúp giảm các suy nghĩ ám ảnh, đồng thời giúp người bệnh đánh giá khách quan mức độ nghiêm trọng của vấn đề (quần áo bị bẩn hay việc tiếp xúc với những vật dụng công cộng không thật sự đe dọa đến sức khỏe hay tính mạng). Khi suy nghĩ ám ảnh giảm đi, các hành vi như rửa tay quá mức, dọn dẹp nhà cửa thường xuyên,… sẽ được cải thiện đáng kể.
Đa phần bệnh nhân được điều trị bằng thuốc và trị liệu tâm lý đều có đáp ứng tốt. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp nặng phải tiến hành sốc điện và phẫu thuật cắt bỏ bó liên hợp khứu hải mã.
Hy vọng qua bài viết, bạn đọc có thể phân biệt được tính cách sạch sẽ thông thường với hội chứng sạch sẽ quá mức. Nếu nghi ngờ bản thân mắc bệnh lý này, nên tiến hành thăm khám để được chẩn đoán và điều trị sớm. Bởi trong trường hợp chủ quan, bệnh không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề về tâm lý và thể chất.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!