Cảm Giác Tội Lỗi Là Gì? Nguyên Nhân Và Cách Vượt Qua
Việc mang cảm giác tội lỗi khiến chúng ta cảm thấy bản thân mình hèn nhát, tự dằn vặt, cắt rứt lương tâm, tinh thần luôn trong trạng thái uể oải, chán nản. Việc mang cảm giác này cũng hoàn toàn có thể là dấu hiệu của các vấn đề tâm lý nên không được chủ quan. Gặp gỡ với chuyên gia tâm lý sẽ là một giải pháp giúp bạn vượt qua cảm giác này hiệu quả nhất.
Cảm giác tội lỗi là gì?
Cảm giác tội lỗi có thể hiểu đơn giản nhất là cảm xúc sau khi làm một việc gì đó sai lầm, có nguồn gốc từ thuật ngữ Anh cổ “Guilt” . Theo đó thuật ngữ này có đề cập đến các hành vi phạm tội cần phạt tiền. Bởi vì làm sai trái, có lỗi nên chúng ta mới hình thành các cảm xúc hổ thẹn, tự dằn vặt bản thân, hạ thấp bản thân, u sầu, lo lắng hay bồn chồn. Cảm xúc này chỉ xuất hiện khi bản thân chúng ta nhận định nó là sai trái.
Cảm xúc tội lỗi hay xấu hổ thường khá dễ nhầm lẫn bởi nó thường xuất hiện sau khi chúng ta thực hiện các hành vi nào đó không phù hợp, đúng đắn. Tuy nhiên cảm giác tội lỗi thường mang tính chất tiêu cực, nặng nề hơn nhưng người bệnh có xu hướng chấp nhận các hành vi này trong khi người có cảm giác xấu hổ thường muốn che đậy nó.
Hầu hết chúng ta đều từng có cảm giác tội lỗi trong một trường hợp nào đó. Chẳng hạn một đứa con cãi nhau, tranh luận và làm mẹ khóc, chúng sẽ cảm thấy tội lỗi và tự trách chính mình. Hay khi bạn mải chơi, bỏ bê công việc khiến chất lượng công việc giảm sút, công ty thua lỗ sẽ có cảm giác tội lỗi với tất cả mọi người.
Nói chung, cảm giác tội lỗi là những cảm xúc tiêu cực, tác động rất xấu đến tinh thần, suy nghĩ và sức khỏe của một người. Cảm giác này có thể được cải thiện khi những tình huống, sự kiện đó được bản thân họ giải quyết ổn thỏa. Tuy nhiên một người có cảm xúc này kéo dài dai dẳng, luôn trong tâm thế dằn vặt, tội lỗi thì hoàn toàn có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nên tuyệt đối không được chủ quan.
Vì sao lại có cảm giác tội lỗi
Cần hiểu rằng, cảm xúc tội lỗi chỉ xuất hiện khi bản thân họ nhìn nhận rằng đó là điều sai trái, là lỗi của mình. Một tên tội phạm không có cảm giác tội lỗi khi giết người bởi họ cho rằng những người đó chết là đáng, hắn hoàn toàn làm đúng. Hoặc một người dù để xảy ra các tình huống không nghiêm trọng như họ vẫn có thể có cảm giác rằng mình là “kẻ tội đồ”. Điều này phụ thuộc vào cách một người nhìn nhận và đánh giá vấn đề.
Như đã nói, cảm giác tội lỗi có thể xuất hiện từ các tình huống, sự kiện chính đáng, có thật nhưng cũng hoàn toàn là “sản phẩm” của trí tưởng tượng những người có tư tưởng tiêu cực, hạ thấp lòng tự trọng quá mức. Điều này có nghĩa là sự tội lỗi có thể là một cảm xúc xứng đáng để “trừng phạt” cho những sai lầm mà một người đã tạo ra tuy nhiên nó cũng là một liều “thuốc độc” có thể giết chết bất cứ ai.
Để hiểu rõ hơn, có thể tham khảo các ví dụ về cảm giác tội lỗi như sau
- Những nguyên nhân chính đáng: người thực hiện các hành vi như ngoại hình, cướp bóc, hiếp dâm, giết người … là những người có cảm giác tội lỗi rất lớn khi họ ý thức được lỗi lầm của bản thân. Các cảm xúc này được coi là chính đáng bởi họ đã thực sự làm tổn hại đến người khác, khiến một ai đó tổn thương, đau khổ nên việc tự dằn vặt là điều không thể tránh khỏi.
- Suy nghĩ về nguyên nhân và kết quả: không đặt đồng hồ và kết quả hôm sau bị đi làm trễ; bị kẹt đường vì muốn đi đường tắt; muốn trừng phạt một đứa bé nhưng mới chỉ diễn ra trong tâm trí, chưa thực hiện … Cảm giác tội lỗi xuất hiện trong tình huống này được coi là không chính đáng bởi thực hiện chưa có bất cứ một hậu quả nào xảy ra, không có một ai bị tổn thương và cũng chẳng ảnh hưởng tới bất cứ ai khác. Những cảm xúc này chỉ do chúng ta thổi phồng lên, tự tượng tưởng về những hậu quả của nó nếu bản thân thực hiện.
- Sự bốc đồng và hậu quả ngẫu nhiên: chẳng hạn khi một người nói A nói xấu một người B và bạn tham gia vào việc bình luận chỉ trích người B nhưng sự thật không phải vậy, người B vì những lời chỉ trích này mà trở nên stress, trầm cảm. Tất nhiên các hành vi bình luận kia chỉ xuất hiện trong lúc bạn bị kích động, bốc đồng, không mang chủ ý gì. Khi biết sự thật bạn sẽ cảm thấy dằn vặt, tội lỗi, tự trách bản thân khi đã hành động như thế. Tất nhiên ở tình huống này việc mang cảm giác tội lỗi là một điều hiển nhiên bởi đã gây tổn hại đến một người khác như còn phải xét về mức độ ảnh hưởng để xác định cường độ cảm giác tội lỗi.
Mặt khác những người cảm thấy tội lỗi có thể là những người đã từng làm việc xấu thật ( chẳng hạn là tội phạm nguy hiểm) hoặc là những người thường xuyên bị bắt nạt, bạo lực, người có tâm lý yếu. Hướng giáo dục và dạy dỗ của cha mẹ cũng có thể là nguyên nhân khiến một người dễ hình thành cảm xúc này. Chẳng hạn mỗi khi trong nhà xảy ra vấn đề gì, phụ huynh sẽ lại mắng nhiếc người đó, cho rằng tất cả những xui xẻo xảy ra đều do người đó. Tình trạng này kéo dài từ thời thơ ấu cho tới hiện tại khiến người đó luôn mặc định trong đầu tất cả đều là lỗi của bản thân.
Thật khó để nói chính xác rằng vì sao một người đó cảm thấy tội lỗi, có hàng tá lý do để nêu ra. Nhưng bất cứ vấn đề nào cũng liên quan đến các hành vi ở quá khứ có tác động đến kết quả ở hiện tại và tất nhiên các kết quả này là những điều không tốt, không đúng đắn. Dù có gây ra những hậu quả nghiêm trọng hay không thì cách nhìn nhận của bạn sẽ quyết định mức độ tội lỗi.
Cảm giác tội lỗi và trầm cảm
Một người cảm thấy tội lỗi vì để bạn chờ quá lâu, cô ta quyết định tạ lỗi bằng cách mua tặng cho bạn mình một món quà hay mời bạn ăn ngon thì cảm xúc này sẽ nhanh chóng biến mất. Tuy nhiên một người nếu luôn luôn trong trạng thái tội lỗi, đổ lỗi cho bản thân trong mọi vấn đề, luôn dằn vặt bản thân dù thực sự các tình huống đó không quá nghiêm trọng đến như vậy thì rất có thể người đó bị trầm cảm và cần được điều trị càng sớm càng tốt.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ở những người bị trầm cảm thường luôn mang cảm giác tội lỗi, tự dằn vặt bản thân mình và đây cũng được coi là triệu chứng rất điển hình của bệnh. Chính bởi cảm giác này đã khiến họ luôn cảm thấy mệt mỏi, u uất, trốn tránh hiện thực vì cho rằng mình đã gây ra tội lỗi nghiêm trọng nên xứng đáng bị như vậy.
Các nhà nghiên cứu tại Anh cho rằng nguyên nhân khiến những người trầm cảm cảm thấy như vậy là do sự gián đoạn liên kết giữa 2 khu vực não. Cụ thể, nhà nghiên cứu Roland Zahn tại Đại học Manchester (Anh) cho rằng “Nếu hoạt động trao đổi thông tin trong não bộ không hoạt động trôi chảy, con người có xu hướng đổ lỗi cho chính mình và không thể phân định ý nghĩa tội lỗi rõ ràng”.
Theo đó các nhà nghiên cứu đã tiến hành các nghiên cứu để tìm thấy mối liên kết ở cảm giác tội lỗi của những bệnh nhân trầm cảm trên 25 tình nguyện viên đã từng bị trầm cảm và đã khỏi bệnh ít nhất 1 năm. Theo đó các nghiên cứu này sẽ tiến hành trên khu vực vỏ não vành dưới thể gối và khu vực vách ngăn ngay gần với vùng não này – đây chính là những khu vực nằm sâu trong não bộ được cho là đã tạo ra cảm giác tội lỗi.
Những nghiên cứu về trầm cảm trước đây cho rằng quá trình hoạt động bất thường của não bộ trên (SCSR) có liên quan đến trầm cảm. SCSR chính là cơ quan đảm nhiệm việc trao đổi thông tin với khu vực thùy thái dương và khu vực này khi được kích hoạt thường có xu hướng nghĩ tới các vấn đề liên quan đến nhân cách, đạo đức nên có liên quan đến cả cảm xúc tội lỗi và sự phẫn nộ. Chính từ điều này mà các nhà khoa học đã cho rằng cho rằng quá trình trao đổi thông tin giữa SCSR và thùy thái dương là nguyên nhân khiến con người hay chính những người bị trầm cảm luôn cho rằng mình là “kẻ tội đồ”.
Theo đó ở 25 tình nguyện viện tham gia sẽ được yêu cầu chụp cộng hưởng từ (fMRI) để kiểm tra lưu lượng máu bơm lên trên não bộ. Đồng thời, trong khi chụp những người này cần phải viết hoặc nói ra những câu nói đã cho sẵn có mang hàm ý gây tổn thương cho người khác hoặc thể hiện sự căm phẫn. Đặc biệt trong các câu nói này có cả tên của bản thân họ và những người bạn thân nhất của họ.
Tiếp đó, các nhà khoa học cũng tìm thêm 25 tình nguyện viên khỏe mạnh, không bị trầm cảm và cũng thực hiện các kiểm tra tương tự như trên. Các cặp tình nguyện viên sẽ được chia theo cặp dựa trên độ tuổi, trình độ, giáo dục, giới tính để so sánh.
Kết quả sau khi kiểm tra và so sánh cho thấy, ở nhóm người khỏe mạnh, chưa mắc bệnh thì vùng SCSR và thùy thái dương trước có xu hướng hoạt động đồng thời cùng nhau khi họ thực hiện nói và viết những câu nói mang hàm ý tội lỗi và căm phẫn. Trong khi đó ở những người có tiền sử mắc trầm cảm thì hoạt động của hai khu vực này không giống nhau. Cụ thể, khi nói những điều gây căm phẫn thì SCSR và thùy thái dương trước hoạt đồng cùng nhau nhưng khi chuyển sang những lời nói tội lỗi thì 2 khu vực này lại không thể đồng bộ hóa hoạt động.
Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng ở những người có xu hướng nhận lỗi về bản thân hay thường xuyên cảm thấy tội lỗi thì khoảng cách liên kết giữa SCSR và thùy thái dương rất lớn và cũng có thể đạt được khoảng cách lớn nhất. Ngoài ra ở những tình nguyện viên đã từng bị trầm cảm trước đó, mặc dù đã được chữa khỏi ở giai đoạn này nhưng họ lại không có cảm xúc khác nhau khi nói ra những câu gây tội lỗi và căm phẫn.
Nói chung, các nghiên cứu này đã chứng minh rằng cảm giác tội lỗi kéo dài chính là những triệu chứng điển hình của bệnh nhân trầm cảm, kể cả khi họ đã điều trị thành công hay chưa.
Hệ quả từ cảm giác tội lỗi
Cảm giác tội lỗi dù nó chỉ nằm ở mặt tinh thần nhưng những hệ quả mà nó gây ra cho những người này thì hoàn toàn không được coi thường. Cảm xúc này có thể chi phối mọi nhận thức, suy nghĩ, hành vi và cả cuộc sống của con người. Chẳng hạn vì cảm thấy tội lỗi với bạn bè nên họ sẵn sàng chi ra rất nhiều tiền bạc để bù đắp hay thậm chí có thể làm mọi thứ mà người bạn yêu cầu, cho dù không phù hợp vì điều này có thể khiến bản thân họ thấy nhẹ nhàng hơn.
Trầm cảm chính là một trong những hệ quả nguy hiểm mà những người luôn mang trong mình cảm giác tội lỗi. Họ luôn không ngừng dằn vặt bản thân, hạ thấp lòng tự trọng của chính mình, không cho tâm trí ngủ yên ngày nào. Mặc cảm rằng đó là tội lỗi của bản thân khiến họ còn tìm cách để trừng phạt chính mình và cho rằng đó là điều hoàn toàn xứng đáng. Kể cả việc người trầm cảm tự làm đau bản thân cũng có thể liên quan đến cảm giác này.
Mặt khác cảm giác tội lỗi còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và chính cuộc sống của mỗi người. Bao gồm
- Suy giảm sức khỏe: những người mang cảm giác này thường có xu hướng bỏ ăn, ăn không ngon, ăn uống qua loa nên thường bị sụt cân và sức khỏe thường kém đi.
- Mất tập trung: do họ thường bị dằn vặt, ám ảnh bởi những thứ mình gây ra (các hành vi mà họ cho rằng sai trái mặc dù không thực sự nghiêm trọng đến thế) nên thường trở nên lơ đãng, mất tập trung. Điều này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập, công việc và cả sự thành công của người đó.
- Cản trở sự hạnh phúc: cảm giác tội lỗi khiến họ cho rằng mình là kẻ đáng bị trừng phạt và không được phép hạnh phúc. Họ luôn tìm mọi cách để trừng phạt bản thân mình nhưng vô tình điều này có thể ảnh hưởng đến cả sự hạnh phúc của người khác và chuỗi tuần hoàn về cảm xúc tội lỗi, dằn vặt sẽ vẫn tiếp tục lặp lại với mức độ nghiêm trọng hơn.
Cho dù cảm giác tội lỗi này có liên quan đến trầm cảm hay không thì thực sự nó cũng khiến bạn trở nên mệt mỏi rất nhiều. Vì vậy nếu thực sự không thể nào kiểm soát, loại bỏ được những suy nghĩ cho rằng tất cả đều là lỗi của mình thì bạn nên sớm tìm đến bệnh viện hoặc trung tâm tâm lý để được hỗ trợ càng sớm càng tốt.
Làm thế nào để vượt qua cảm giác tội lỗi?
Thực tế thì hầu như trong một khoảnh khắc nào đó, chúng ta cũng đã từng cảm thấy tội lỗi với một ai đó hoặc có thể là tội lỗi với bản thân chính chúng ta. Vậy làm thế nào mà chúng ta đã vượt qua giai đoạn này?
Hiểu và tìm cách khắc phục tội lỗi
Tất nhiên cần phải hiểu rằng cảm giác tội lỗi đó xuất phát từ các sự kiện chính đáng hay chỉ do tâm trí chúng ta thổi phồng. Tuy nhiên dù là do nguyên do nào thì cảm giác này vẫn bắt nguồn từ chính những suy nghĩ, hành vi của bản thân chúng ta nên hãy tìm cách khắc phục nó.
Chẳng hạn, một tên trộm có cảm giác tội lỗi thì trước tiên cần phải tìm cách đền bù thiệt hại cho gia chủ. Kể cả khi gia chủ không chấp nhận thì có thể đền gấp đôi, gấp 3 và quan trọng nhất là thực sự thể hiện được sự biết lỗi một cách chân thành nhất. Hay nếu bạn cảm thấy tội lỗi vì đã lỡ lời với mẹ mình, thay vì cứ dằn vặt tự trách bản thân thì hãy xuống và xin lỗi mẹ, kèm theo đó có thể chủ động nấu cơm hay dọn dẹp nhà cửa để mẹ vui hơn.
Sự chân thành chính là thứ quyết định bạn có xứng đáng được tha lỗi hay không, dù trong bất cứ tình huống nào. Khi nhận được sự tha thứ từ đối phương thì cảm giác dằn vặt hay tội lỗi cũng sẽ được thuyên giảm.
Tha thứ cho bản thân
Một tên tội phạm vẫn có thể nhận được khoan hồng từ nhà nước nếu hắn ta đã hiểu được mỗi lầm của mình và cải tạo tốt, vậy thì sao chúng ta lại không thể thứ tha cho mình. Thay vì trốn chạy và dằn vặt bản thân thì bạn hãy chọn cách ôm ấp, vỗ về và chấp nhận những lỗi lầm của bản thân, tin tưởng chính mình thêm một lần nữa.
Tất nhiên thực tế, chúng ta có thể dễ dàng tha thứ cho một ai đó xa lạ nhưng lại khó khăn trong việc bao dung với chính bản thân mình. Hãy chấp nhận rằng là con người ai chắc chắn cũng sẽ có lúc sai lầm và bản thân chúng ta cũng không tránh khỏi điều đó. Tha thứ cho bản thân và bắt đầu một cuộc sống mới hơn chính là cách để không lặp lại sai phạm đó thêm một lần nào nữa và chắc chắn cũng sẽ chẳng còn ai phải tổn thương.
Một cách để khiến bạn quên đi những ám ảnh về tội lỗi, có thể sống thư thả hơn chính là khiến bản thân bận rộn và không ngừng làm việc tốt, hướng tâm trí đến sự từ bi. Có thể là giúp đỡ trẻ mồ côi, người khuyết tật hay tham gia các hoạt động tình nguyện. Nụ cười của người khác chính là liều thuốc giúp xoa dịu trái tim tổn thương của bạn.
Rút kinh nghiệm
Cảm giác tội lỗi có thể là một trải nghiệm để chúng ta nhìn nhận kỹ hơn những thiếu sót của bản thân, qua đó làm bài học để rút kinh nghiệm và thay đổi. Nếu biết sai thì chúng ta cần phải sửa sai để không lặp lại nó còn nếu vẫn tiếp tục mắc sai lầm, vẫn gây tổn thương cho người khác, vẫn bỏ bê bản thân thì cảm giác tội lỗi sẽ không thể nào loại bỏ được.
Hãy ngủ đủ giấc để loại bỏ cảm giác tội lỗi
Người mang cảm giác tội lỗi cũng thường có xu hướng mất ngủ, thậm chí là mất ngủ thường xuyên kéo dài do tinh thần trì trệ, luôn suy nghĩ về lỗi lầm của bản thân. Tuy nhiên khi cơ thể không ngủ đủ sẽ không được nạp đủ năng lượng, trí não tù túng, khí huyết kém lưu thông và cảm cho cảm giác dằn vặt, tội lỗi càng nghiêm trọng hơn. Người bị mất ngủ kéo dài cũng chính là nguyên nhân hàng đầu gây trầm cảm cùng rất nhiều vấn đề tâm lý khác.
Hãy cố gắng ngủ đủ giấc, đảm bảo ngủ từ 7 – 8 tiếng mỗi ngày. Khi tinh thần tỉnh táo thì những suy nghĩ cũng thường lạc quan hơn, chúng ta có thể nhìn nhận vấn đề một cách lành mạnh hơn để loại bỏ những cảm xúc tiêu cực. Vận động nhẹ nhàng, tập thể dục, dùng các loại trà thảo dược giúp an thần là một trong những biện pháp đơn giản để cải thiện giấc ngủ.
Trong trường hợp bạn mất ngủ nặng thì có thể tham khảo việc dùng một số sản phẩm hỗ trợ giấc ngủ dạng thực phẩm chức năng để sớm lấy lại chu kỳ giấc ngủ sinh học ổn định, tuyệt đối không nên dùng thuốc ngủ.
Thực hiện các liệu pháp thư giãn
Như đã nói, cảm xúc tội lỗi có thể liên quan đến các trạng thái cảm xúc tiêu cực và do người đó tự thổi phồng về tội lỗi của bản thân. Học cách thư giãn tinh thần, nghỉ ngơi đầy đủ, duy trì tâm trí ở trạng thái cân bằng chính là cách tốt nhất để vượt qua giai đoạn này.
Một số liệu pháp thư giãn tuyệt vời để vượt qua cảm giác tội lỗi như
- Thực hành thiền hằng ngày để thanh lọc tâm trí, xoa dịu những tâm hồn tổn thương, tìm về sự bình an trong tâm hồn. Tâm khi an tĩnh, nhẹ nhàng, chúng ta sẽ tự khắc buông bỏ những chấp niệm, tin tưởng vào bản thân và thoát ra khỏi những mặc cảm trong quá khứ
- Tìm về nơi bình yên trong tâm hồn, đó có thể là những ngôi Chùa hay nhà Thờ, tùy theo tôn giáo của bạn. Nếu những cảm giác tội lỗi nghiêm trọng xuất hiện sau các sự kiện, tình huống xấu khiến bạn không thể bình tĩnh được, cảm giác tội lỗi cứ bủa vây lấy tâm trí thì có thể tham khảo đến những nơi này không thời gian (tất nhiên khi các tình huống ấy đã được giải quyết).
- Tắm nước nước ấm hằng ngày để thư giãn cơ thể và tâm trí
- Liệu pháp từ mùi hương, liệu pháp âm nhạc
- Trò chuyện với những người đáng tin tưởng để chia sẻ những cảm xúc khó khăn của bản thân
Gặp gỡ chuyên gia tâm lý
Như đã nói, cảm giác tội lỗi kéo dài và làm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và cuộc sống hoàn toàn có thể liên quan đến các tác nhân bệnh lý. Cảm giác tội lỗi ở những tội phạm cũng có thể gây trầm cảm. Một người trầm cảm cũng tự hạ thấp bản thân, nhìn nhận các vấn đề tiêu cực nên mới cảm thấy tội lỗi. Và dù là trường hợp nào nhưng nếu có liên quan đến các bệnh lý như trầm cảm thì cũng cần được tiến hành trị liệu tâm lý.
Thông qua quá trình nói với với bệnh nhân, chuyên gia tâm lý có thể nắm bắt được nguyên nhân khiến bản thân họ cảm thấy tội lỗi và tìm hướng giải quyết. Nhà trị liệu sẽ sử dụng các liệu pháp giúp người bệnh cảm thấy tinh thần thư giãn, giải tỏa những vướng mắc, nâng cao giá trị của bản thân và đặt niềm tin vào chính mình nhiều hơn. Nếu cảm giác tội lỗi xuất phát từ các sự kiện, tình huống vô lý thì nhà trị liệu cũng giúp người bệnh hiểu được điều này.
Chuyên gia tâm lý cũng sẽ hướng dẫn người bệnh các phương pháp rèn luyện cảm xúc, ôm ấp và xoa dịu nỗi đau của bản thân, hướng đến sự từ bi, tích cực từ đó có thể vượt ra khỏi chướng ngại về sự tội lỗi để tiến đến ánh sáng của hạnh phúc. Nhà trị liệu không phân biệt rằng người bệnh là ai, vì sao lại thấy tội lỗi, là người xấu hay người tốt mà chỉ hướng đến mục tiêu là chăm sóc sức khỏe tinh thần cho tất cả mọi người. Vì vậy cả những người phạm tội nên mang cảm giác tội lỗi cũng hoàn toàn có thể được xoa dịu thông qua liệu pháp này.
Cảm giác tội lỗi sẽ xuất hiện vào khoảnh khắc mà chúng ta làm sai, nghĩ sai, nhìn nhận sai. Thay vì tự dày vò bản thân thì bạn cần phải đứng lên và sửa lỗi, bù đắp lại những lỗi lầm mà mình gây ra. Hướng trái tim đến sự từ bi, làm thiện nguyện nhiều hơn, thực hành thiền hằng ngày sẽ giúp bạn vượt qua được những cảm xúc tiêu cực này một cách tốt nhất.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!