Hội Chứng Sợ Máu (Hemophobia): Nguyên Nhân Và Cách Vượt Qua

Hội chứng sợ máu (Hemophobia) đặc trưng bởi nỗi sợ quá mức, dai dẳng và kéo dài khi nhìn thấy máu. Hội chứng này khởi phát ở độ tuổi vị thành niên với nguyên nhân chưa rõ ràng. Tương tự như các ám ảnh sợ đặc hiệu khác, Hemophobia có thể thuyên giảm sau khi trị liệu tâm lý và dùng thuốc.

Hội chứng sợ máu (Hemophobia) là gì?

Hội chứng sợ máu (Hemophobia, Hematophobia) là một dạng rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu tương tự hội chứng sợ không gian hẹp, sợ độ cao, sợ côn trùng, sấm chớp,… Hội chứng này đặc trưng bởi sự sợ hãi tột độ, thái quá khi nhìn thấy máu (bao gồm cả máu của chính bản thân hoặc của người khác). Người mắc chứng Hemophobia thường bị đồng thời với hội chứng sợ kim tiêm (Trypanophobia) và sợ thương tích (Traumatophobia).

Khi nhìn thấy một lượng máu lớn, một số người sẽ có cảm giác buồn nôn, sợ hãi và khó chịu do mùi tanh nồng. Tuy nhiên, người mắc hội chứng sợ máu thường sợ hãi tột độ và kéo dài khi nhìn thấy máu – dù lượng máu rất nhỏ. Người mắc hội chứng này có thể ngất xỉu khi lấy máu, tiêm vaccine hoặc khi cơ thể chảy máu do chấn thương.

Mặc dù chưa có khảo sát chính thức trên toàn cầu nhưng tỷ lệ người mắc hội chứng Hemophobia là tương đối nhiều. Ở Hoa Kỳ, số người mắc chứng sợ máu, sợ kim tiêm và thương tích chiếm 4% dân số. Không giống với nỗi sợ thông thường, người mắc hội chứng này không thể kiểm soát nỗi sợ của bản thân và gặp rất nhiều phiền toái do nỗi sợ vô lý, dai dẳng về máu.

Dấu hiệu nhận biết hội chứng sợ máu – Hemophobia

Hemophobia gây ra triệu chứng thể chất và cảm xúc tương tự như các dạng ám ảnh sợ đặc hiệu khác. Tuy nhiên, người mắc hội chứng này có thể sợ hãi khi nhìn thấy hình ảnh máu me trên các thiết bị điện tử như tivi, điện thoại, máy tính bảng,… Thậm chí, một số người trở nên hoảng loạn và sợ hãi quá mức khi nghĩ đến cảnh bản thân sắp phải lấy máu hoặc phẫu thuật.

Các dấu hiệu nhận biết hội chứng sợ máu (Hemophobia):

• Luôn có cảm giác sợ hãi, lo lắng khi nghĩ đến hoặc nhìn thấy máu gián tiếp, trực tiếp.
• Một số người hoảng sợ tột độ khi nhìn thấy máu, dù chỉ là một lượng máu nhỏ.
• Cố gắng thoát khỏi những tình huống có sự xuất hiện của máu như chuyển kênh trên tivi, từ chối đến bệnh viện, tiêm vaccine, phẫu thuật,… Một số người có xu hướng ít vận động và chơi thể thao vì sợ sẽ bị chấn thương, chảy máu.
• Khi đối mặt với nỗi sợ, nhiều người mất kiểm soát và có cảm giác như sắp chết. Nỗi sợ quá lớn khiến nhiều người ngất xỉu ngay sau khi nhìn thấy máu.
• Người mắc hội chứng Hemophobia ý thức được nỗi sợ vô lý, hoang đường của chính mình nhưng không thể kiểm soát và bất lực trước nỗi sợ của bản thân.
• Khi suy nghĩ đến hoặc nhìn thấy máu trực tiếp/ gián tiếp, người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng thể chất như run rẩy, lâng lâng, khó thở, tim đập nhanh, đổ mồ hôi, cơ thể nóng bừng hoặc lạnh, buồn nôn, đau thắt ngực và đôi khi ngất xỉu.
• Một số người có nỗi sợ với cả máu của động vật.

Đối với trẻ nhỏ mắc hội chứng sợ máu – Hemophobia, trẻ thường có các biểu hiện như:

• Khóc lóc
• Đeo bám, không tách rời khỏi bố mẹ
• Cáu kỉnh, tức giận
• Không dám đến bệnh viện, phòng khám vì lo sợ sẽ nhìn thấy máu

Nguyên nhân gây hội chứng sợ máu

Theo thống kê, hội chứng sợ máu (Hemophobia) thường khởi phát ở độ tuổi vị thành niên từ 10 – 13 tuổi và sẽ kéo dài nếu không được thăm khám, điều trị. Thông thường, hội chứng này sẽ đi kèm với hội chứng sợ kim tiêm, chấn thương, sợ mất trí nhớ và rối loạn hoảng sợ. Qua nhiều nghiên cứu, các chuyên gia đã tìm thấy bằng chứng về mối liên hệ giữa các dạng rối loạn ám ảnh đặc hiệu.

Hiện tại, nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng sợ máu vẫn chưa được biết rõ. Dù vậy, các chuyên gia đã xác định được một số yếu tố có thể gia tăng nguy cơ mắc bệnh bao gồm:

• Yếu tố di truyền: Tương tự như các rối loạn tâm lý khác, hội chứng sợ máu có liên quan đến yếu tố di truyền. Nguy cơ mắc hội chứng Hemophobia có thể tăng lên đáng kể nếu gia đình mắc hội chứng này hoặc các rối loạn ám ảnh đặc hiệu có liên quan như hội chứng sợ động vật, sợ kim tiêm, sợ chấn thương,… Mặc dù chưa xác định được cơ chế di truyền nhưng có giả thuyết cho rằng, gen quy định cấu trúc và hoạt động của não bộ nên nếu gia đình có nỗi sợ liên quan đến máu, con cái cũng sẽ có nguy cơ gặp phải nỗi sợ vô lý đối với máu và các yếu tố liên quan.
• Sống chung với người mắc hội chứng Hemophobia: Trẻ sống chung với người mắc hội chứng Hemophobia dù có cùng huyết thống hay không cũng sẽ nguy cơ mắc bệnh. Bởi khi nhìn thấy người bệnh sợ hãi quá mức với máu, trẻ cũng sẽ dần hình thành nỗi sợ và có các phản ứng tương tự.
• Gia đình bảo bọc quá mức: Hầu hết trẻ được gia đình bảo bọc quá mức thường sợ hãi trước những vấn đề rất bình thường như máu, kim tiêm, sấm chớp, động vật,… Trong khi đó, trẻ được tiếp xúc với môi trường từ khi còn nhỏ sẽ dạn dĩ hơn và ít có nỗi sợ vô lý với những vấn đề không thật sự nguy hiểm.
• Sang chấn tâm lý liên quan đến máu: Sang chấn tâm lý luôn có vai trò trong cơ chế bệnh sinh của các vấn đề tâm lý, bao gồm cả Hemophobia. Các sang chấn có liên quan đến máu như chứng kiến người thân bị tai nạn, bản thân phải trải qua cuộc đại phẫu lớn, nằm viện trong thời gian dài, gặp phải biến chứng khi lấy máu, truyền máu,… sẽ khiến người bệnh hình thành nỗi sợ vô lý khi nhìn thấy máu.
• Ảnh hưởng của các bộ phim kinh dị: Trẻ nhỏ có thể trở nên sợ hãi với máu do xem các bộ phim kinh dị có cảnh máu me rùng rợn. Đây là lý do các bộ phim kinh dị thường giới hạn độ tuổi để tránh gây tổn thương tâm lý cho trẻ nhỏ.
• Có các ám ảnh sợ khác: Người mắc hội chứng sợ kim tiêm, sợ chấn thương, sợ vị trùng, sợ chết,… sẽ có nguy cơ mắc hội chứng sợ máu cao hơn. Các chuyên gia nhận thấy, hạch hạnh nhân ở những bệnh nhân này hoạt động quá mức nên tạo ra nỗi sợ lớn và thái quá trước những vấn đề không thực sự nguy hiểm. Do đó, một người có thể mắc đồng thời rất nhiều dạng rối loạn ám ảnh sợ đặc hiệu khác nhau.

Các rối loạn ảm ảnh sợ đặc hiệu thường xuất hiện từ khi còn nhỏ (khoảng 6 – 8 tuổi). Tuy nhiên, Hemophobia xuất hiện muộn hơn từ 9 – 16 tuổi vì lúc này trẻ sẽ có hiểu biết về cơ thể người và các vấn đề phức tạp hơn. Trong khi đó, trẻ dưới 9 tuổi thường sợ người lạ, bóng tối, sợ côn trùng và quái vật.

Hội chứng sợ máu và những ảnh hưởng nặng nề

Hội chứng sợ máu (Hemophobia) gây ra rất nhiều phiền toái trong cuộc sống. Vì quá sợ hãi khi nhìn thấy và nghĩ đến máu nên người bệnh luôn ở trong trạng thái căng thẳng, sợ hãi và bất an. Người mắc hội chứng này ít khi cảm thấy thoải mái vì luôn phải suy nghĩ làm sao để né tránh tất cả các tình huống có sự xuất hiện của máu.

Hemophobia khiến người bệnh từ chối đến bệnh viện thăm khám và điều trị khi có các vấn đề sức khỏe. Thậm chí, nhiều người né tránh việc tiêm ngừa, các thủ thuật nha khoa và từ chối phẫu thuật vì sợ hãi quá mức. Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe và gia tăng nguy cơ gặp phải các biến chứng do không thăm khám, điều trị bệnh lý sớm.

Ngoài ra, người mắc chứng Hemophobia rất ngại tham gia các hoạt động có thể gây thương tích như chơi thể thao, leo núi, cắm trại,… Việc giới hạn các hoạt động này khiến trải nghiệm cuộc sống trở nên nghèo nàn, trẻ lớn theo thiếu kinh nghiệm sống, nhút nhát và không tự tin về bản thân.

Theo thời gian, các hành vi né tránh có thể khiến người bệnh bị cô lập và tách biệt với mọi người xung quanh. Dần dần, tình trạng có thể trở nên nghiêm trọng hơn. Thống kê cho thấy, người bị rối loạn ám ảnh cụ thể có thể phát triển các vấn đề tâm lý khác như rối loạn lo âu xã hội, rối loạn hoảng sợ và trầm cảm do bị cô lập và bất lực, đau khổ trước nỗi sợ hãi vô lý của bản thân.

Chẩn đoán hội chứng sợ máu – Hemophobia

Hội chứng sợ máu – Hemophobia được công nhận là một dạng rối loạn tâm lý chính thức. Do đó, bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng lâm sàng để đưa ra chẩn đoán dựa vào Sổ tay chẩn đoán và thống kê các bệnh tâm thần (DSM-5).

Ngoài việc khai thác triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải, bác sĩ cũng sẽ sàng lọc các yếu tố gia tăng nguy cơ mắc bệnh như sống chung với bệnh nhân Hemophobia, tiền sử gia đình, bản thân,…

Các phương pháp điều trị hội chứng sợ máu

Mặc dù chưa rõ nguyên nhân nhưng hội chứng sợ máu (Hemophobia) có đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị, đặc biệt là liệu pháp tâm lý. Đối với những trường hợp phải đối mặt với các triệu chứng nghiêm trọng hoặc đi kèm với các rối loạn tâm lý khác, bác sĩ sẽ xem xét kết hợp với liệu pháp hóa dược.

1. Liệu pháp tâm lý

Giống như hội chứng sợ thiếu điện thoại và các ám ảnh sợ đặc hiệu khác, liệu pháp tâm lý là phương pháp chính trong điều trị hội chứng sợ máu. Mục đích của phương pháp này là giúp bệnh nhân chế ngự nỗi sợ vô lý với máu bằng cách thay đổi suy nghĩ, hành vi. Hiện tại, liệu pháp tiếp xúc và liệu pháp nhận thức hành vi là hai phương pháp chính trong điều trị hội chứng sợ máu.

• Liệu pháp tiếp xúc: Liệu pháp tiếp xúc (liệu pháp giải mẫn cảm) là phương pháp được áp dụng rất phổ biến đối với bệnh nhân mắc các rối loạn ám ảnh đặc hiệu, bao gồm cả hội chứng sợ máu. Liệu pháp này được thực hiện bằng cách tiếp xúc với máu thông qua tưởng tượng hoặc trực tiếp với mức độ từ nhẹ đến nặng. Dần dần, nỗi sợ vô lý với máu sẽ giảm dần và bệnh nhân không phải né tránh các tình huống có sự hiện diện của máu.
• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): CBT cũng là phương pháp trị liệu tâm lý được áp dụng phổ biến cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ máu. Thông qua liệu pháp này, bác sĩ sẽ giúp bệnh nhân điều chỉnh suy nghĩ về máu theo chiều hướng tích cực hơn. Điều này có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát nỗi sợ và giữ được bình tĩnh khi nhìn thấy máu. Kết hợp CBT với liệu pháp phơi nhiễm sẽ giúp người bệnh vượt qua Hemophobia một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn.
• Liệu pháp thư giãn luyện tập: Nỗi sợ vô lý về máu có thể khiến bệnh nhân bị căng thẳng, bất an và lo lắng dai dẳng. Ngoài 2 phương pháp trên, bệnh nhân sẽ được áp dụng thêm liệu pháp thư giãn luyện tập. Phương pháp này bao gồm tập thở kiểu khí công và một số tư thế yoga nhằm thư giãn cơ, giải tỏa căng thẳng và lấy lại sự bình tĩnh, thoải mái. Liệu pháp thư giãn luyện tập giúp giảm đáng kể các triệu chứng thể chất và cảm xúc do Hemophobia gây ra.

2. Sử dụng thuốc

Trong trường hợp bệnh nhân có các biểu hiện nghiêm trọng, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc để giảm bớt sự sợ hãi, lo lắng và căng thẳng quá mức. Ngoài ra, thuốc cũng được chỉ định khi bệnh nhân Hemophobia đã phát triển thêm các rối loạn tâm lý khác như chứng sợ xã hội và trầm cảm.

Tùy theo tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân, bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc sau:

• Thuốc chẹn beta
• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc an thần, giải lo âu
• Các viên uống bổ sung vitamin, khoáng chất và giúp tái tạo tế bào thần kinh

3. Các biện pháp hỗ trợ

Hội chứng sợ máu (Hemophobia) gây ra nhiều ảnh hưởng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Để vượt qua hội chứng này, bệnh nhân cần thực hiện thêm một số biện pháp tự cải thiện như:

• Nếu yêu thích các bộ môn thể thao, hãy tiếp xúc dần để vượt qua nỗi sợ quá mức về máu. Trong trường hợp chưa thể chơi trực tiếp, bệnh nhân chơi qua điện thoại, máy tính,… Điều này sẽ khơi gợi đam mê và tạo động lực để bệnh nhân vượt qua nỗi sợ và có thể thỏa mãn đam mê với các bộ môn thể thao.
• Tránh tiếp xúc với những nguồn thông tin tiêu cực về máu, chẳng hạn như các trường hợp nhiễm bệnh do vô tìm chạm vào máu của người khác, biến chứng khi truyền máu,… Ngoài ra, nên tránh tuyệt đối các bộ phim kinh dị có cảnh máu me rùng rợn.
• Đọc những thông tin tích cực như hiến máu cứu người,… để có động lực vượt qua nỗi sợ.
• Chia sẻ thẳng thắn tình trạng bệnh lý của bản thân với những người xung quanh để được thấu hiểu. Việc này sẽ giúp bệnh nhân tránh tình trạng bị cô lập và tách biệt với mọi người.
• Duy trì lối sống lành mạnh để nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần. Tránh xa rượu bia, thuốc lá và chất kích thích. Ngoài ra, cần hạn chế làm việc quá sức và thức khuya, thiếu ngủ. Những thói quen này sẽ làm nghiêm trọng hóa các triệu chứng do Hemophobia gây ra.

Hội chứng sợ máu (Hemophobia) là một dạng ám ảnh sợ đặc hiệu khá phổ biến. Để vượt qua nỗi sợ và giảm những phiền toái trong cuộc sống, bệnh nhân nên chủ động thăm khám và điều trị khi ý thức được bản thân có nỗi sợ vô lý, thái quá về máu, kim tiêm,… Bên cạnh đó, việc nâng cao kiến thức về các vấn đề tâm lý cũng giúp cộng đồng có hiểu biết nhất định và tránh tình trạng cô lập, tẩy chay người bệnh.

Tham khảo thêm:

• Hội chứng rối loạn giả bệnh: Nguyên nhân và cách nhận biết
• Hội chứng sợ bóng tối: Nguyên nhân và cách khắc phục
• Hội chứng sợ đám đông là gì? Nguyên nhân và cách khắc phục